Dit dit jaar vieren we de honderdste verjaardag van de geboorte van het surrealisme, een internationale beweging die zich gelijktijdig ontwikkelde in Frankrijk en België, en in mindere mate in de rest van Europa, met name in Tsjecho-Slowakije, Groot-Brittannië, Roemenië, Spanje en Nederland. In Brussel komen we daar straks alles over te weten, op twee grote tentoonstellingen. Maar in hoeverre verschilde het Belgische surrealisme nu precies van het Franse?
Het neologisme ‘surrealisme’ werd voor het eerst gebruikt in 1917, door Guillaume Apollinaire, als ondertitel voor zijn toneelstuk Les Mamelles de Tirésias, volgens hem eerder ‘surréaliste’ dan ‘surnaturaliste’. Datzelfde jaar nog werd die term overgenomen in het programmaboekje van het ballet Parade van Jean Cocteau, onder regie van Sergej Diaghilev, met muziek van Erik Satie, decorstukken en kostuums ontworpen door Pablo Picasso en in een choreografie van Léonide Massine. In 1924 nam ook André Breton die term over, in zijn in Parijs gepubliceerde Manifeste du Surréalisme. Breton wordt gezien als de grondlegger van het surrealisme, een zowel artistieke als filosofische stroming die een blijvende stempel zou drukken op de 20e eeuw. Datzelfde jaar nog richtte de Belgische dichter Paul Nougé in Brussel een surrealistisch centrum op en gaf hij samen met onder meer de dichters Camille Goemans en Marcel Lecomte het tijdschift Correspondance uit. Een andere belangrijke groep, Rupture, zou in 1932 het licht zien in La Louvière, rond Achille Chavée.
Het surrealisme maakte gebruik van alle expressiemiddelen. Zowel de Franse als de Belgische tak ervan streefde ernaar de geestelijke krachten te bevrijden uit de greep van de rede, en streed tegen de gangbare normen van de vroege 20e eeuw. Of, zoals André Breton dat omschreef in zijn Manifeste: “een dictee van het denken, niet gecontroleerd door de rede, vrij van esthetische of morele vooringenomenheid (…)ˮ.
Verder ook: Vrouwelijke surrealisten: exit het lustobject / Surrealisme in België is alive and kicking / Cobra versus het surrealisme: een haat-liefdeverhouding
