De portefeuille van Napoleon

De portefeuille van Napoleon

Verzamelaars met een keizerlijke passie


Op 5 mei is het 200 jaar geleden dat Napoleon zijn laatste woorden sprak. Om het leven van de keizer te vieren pakken musea wereldwijd uit met topstukken uit openbare en private collecties. Wie verzamelt deze objecten? En waarom zorgt Napoleon na twee eeuwen voor een markt die blijft stijgen?

TEKST: ELENA LOMBARDO

€ 118.000 voor een paar laarzen van de man, € 500.000 voor Napoleon’s keizerlijke troon of € 625.000 voor een gouden laurierblad van zijn kroon. De Napoleonmanie slaat toe. Vandaag proberen zeer veel Napoleon – liefhebbers met grote en minder grote budgetten zo dicht mogelijk bij de keizer te staan. De bedragen die neergeteld worden voor stukken die toebehoorden aan Napol eon Bonaparte (1769 – 1821) spreken tot de verbeelding. Het herdenkingsjaar startte met een veelbelovend continuüm van het fenomeen. Tijdens BRAFA in the galleries in januari bood de Parijse galerie Arts et Autographes een manuscript van 74 pagina’s aan over de slag van Austerlitz, voor het hallucinante bedrag van een miljoen euro. Het document was gedicteerd (en geannoteerd) door Napoleon aan zijn generaal Henri – Gatien Bertrand op het einde van zijn leven op Sint – Helena. Bij Sotheby’s Londen ging op 14 janua ri voor € 92.000 de sleutel van Napoleon’s kamer op Sint – Helena onder de hamer. “Napoleon – objecten doen het op de markt heel goed”, vertelt Jean – Pierre Osenat. “We kunnen Napoleon zonder twijfel het belangrijkste personage uit de geschiedenis noemen. Hij z orgt voor een enorme fascinatie bij liefhebbers over de hele wereld. Het verzamelgebied is ook zo ongelofelijk breed. Men kan handtekeningen, boeken, gravures, brieven, haarlokken, kledingstukken, juwelen, militaria of meubels uit zijn woningen verzamelen. Ook objecten van figuren uit de entourage van de keizer doen het ontzettend goed.” Sedert jaren is het Franse veilinghuis Osenat de referentie voor Napoleon – memorabilia en stukken uit het Empire – tijdperk. Vier tot vijf keer per jaar houden ze een Empire – v eiling in de schaduw van het kasteel van Fontainebleau. “We begonnen een twintig jaar geleden met de thematische veilingen. Niet langer kwamen de schilderijen op schone kunsten veilingen en de manuscripten op veilingen met oude drukken. Wij brachten alles samen in een eclectische mix. Het opende een markt waar al langer een duidelijke vraag naar was en zorgde voor een vernieuwde aandacht voor het verzameldomein.”

Wereldrecords

Zeven jaar geleden zorgde Osenat voor een wereldrecord toen een hoed van Napoleo n onder de hamer ging voor 1,8 miljoen euro (incl. kosten). “Napoleon heeft in zijn leven naar schatting 120 hoeden gedragen, waarvan er slechts 19 zijn overgebleven. Ze bevinden zich quasi allemaal in openbare collecties. Het was uiterst uitzonderlijk dat een exemplaar op de markt kwam. De hoed die we in 2014 onder de hamer brachten kwam uit de collectie van de Prins van Monaco en bevond zich in uitstekende staat”, vertelt de veilingmeester. Geschat op € 300.000 – 400.000, werd de hoed van Napoleon gekocht d oor een Zuid – Koreaanse verzamelaar. Een hallucinante biedstrijd voor een uitzonderlijk exemplaar. Ter vergelijking, in 2018 ging de hoed die Napoleon in Waterloo (1815) droeg, in minder goede staat, onder de hamer voor € 350.000 bij De Baecque & Associés i n Lyon. Uit de collectie van het vorstenhuis van Monaco verkocht Osenat diverse andere topstukken, waaronder een hemd van de keizer (hamerbedrag € 70.000 excl. kosten), een wieg geschonken door Napoleon aan zijn stiefdochter Stéphanie de Beauharnais (€ 200 .000 excl. kosten), een paar handschoenen van de keizer (€ 60.000 excl. kosten) en een bord van Sèvres uit diens privécollectie, hoogstpersoonlijk door hem meegenomen naar Sint – Helena (€ 410.000 excl. kosten). Maar de hoed van Napoleon was lang niet het en ige wereldrecord dat Osenat vestigde. In 2007 braken ze alle records toen het zwaard dat de keizer droeg tijdens de slag bij Marengo (1800) onder de hamer ging voor 4,8 miljoen euro. Het lijkt dat eens verzamelaars hun zinnen op prestigieuze objecten hebbe n gezet, ze financieel het onderste uit de kan willen.

Hoed van Napoleon in traditionele vorm, vilt en beverleer , versierd met een witte, blauwe en rode cockade , lengte: 49 cm. Oorspronkelijk uit de collectie van de dierenarts van Napoleon, Joseph Griaud. Later in de collectie van het Vorstelijk huis van Monaco . Verkocht voor 1,8 miljoen euro (incl. kosten) op 16 november 2014 bij Osenat, Fontainebleau. © Osenat. Legende wil dat Napoleon zijn ‘bicorne’ dwars (in plaats van het gangbare recht) op het hoofd droeg, zodat hij herkenbaar zou zijn op het slagveld en zijn troepen zich zouden ophalen door zijn aanwezigheid
Intieme verzamelclub

Een verzamelaar met een van de grootste collecties ter wereld is de Franse expert en televisiefiguur Pierre – Jean Chalençon. De vijftiger kocht de keizerlijke troon van Napoleon i n 2019 bij Osenat voor € 500.000. “Ik ben al van kindsbeen af gepassioneerd door geschiedenis. Verzamelen heeft altijd deel uit gemaakt van het DNA van de Fransman, dus was het voor mij heel natuurlijk. Mijn eerste stuk van Napoleon kocht ik op 15 – jarige l eeftijd. Ik verkocht de scooter die ik van mijn vader kreeg om een brief te kopen die ik zag in een etalage. Die brief, waarin Napoleon zijn overwinning na de slag van Iéna (1806) aankondigt, zit nog steeds in mijn collectie. Later volgden een zakdoek, een vlag en andere kleine objecten.” Vandaag telt de collectie van Chalençon ruim 1.200 stukken die hij bewaart in zijn woning in hartje Parijs, het historische Palais Vivienne, gelegen aan Drouot. Zijn omvangrijke collectie reist de wereld rond. De verzamela ar ziet het als zijn missie om de objecten aan zo veel mogelijk mensen te tonen en blijft zijn collectie verrijken door te kopen en te verkopen. “Napoleon – verzamelaars kennen elkaar en kopen en verkopen onderling door. Recent kocht ik een servies van de ke izer, maar omdat het redelijk kostelijk was, besloot ik enkele minder belangrijke stukken te verkopen. Als verzamelaar heb je beter enkele topstukken in je collectie, dan tienduizenden onbelangrijke stukken.” De verzameling van Pierre – Jean Chalençon telt d an ook verschillende topstukken, waaronder de kroningsstaf (1804), een madrasjaal die de keizer droeg op Sint – Helena, Napoleon’s persoonlijke testament, zijn bestek uit Waterloo en het portret als eerste consul door Baron Grons. Zijn favoriete stuk is onge twijfeld het huwelijkscontract tussen de keizer en Joséphine de Beauharnais (1763 – 1814). “Ik wil graag nog een paar pistolen van de keizer aan mijn collectie toevoegen. Zijn persoonlijke wapens zitten haast allemaal in openbare collecties. Als er een op de markt komt is het ontzettend duur. Dat geldt ook voor veel andere items – kijk maar naar het manuscript van de slag van Austerlitz! Napoleonspullen zijn vandaag onbetaalbaar geworden, vijftien jaar geleden was dat nog niet zo. De fondsen van een verzamela ar zijn ook niet eindeloos.”

Patrick Buch verzamelt al sinds de jaren tachtig. Zijn passie voor Napoleon startte dankzij een vriendschap met Napoleon – verzamelaar prof. dr. Frédéric Bastet (1926 – 2008). “Mijn eerste aankoop was een onbeduidend beeldje van N apoleon dat ik bij een veilinghuis in Den Haag op de kijkdag kocht voor 80 gulden. In die tijd voor mij toch veel geld. Beginnen met verzamelen is altijd moeilijk. Niet alleen omdat de juiste kennis nog ontbreekt, maar ook de financiële middelen en contact en ontbreken.” In de collectie van de Nederlander zitten onder andere een haarlok van de keizer, afgeknipt in 1819 op Sint – Helena, een stukje van het kleed waaronder hij opgebaard heeft gelegen in Longwood en een reliek – een kistje met overblijfselen uit het graf van de keizer in Sint – Helena. “Vooral de herkomst van dit stukje textiel is bijzonder. Het komt uit de nalatenschap van de Amerikaanse schrijver Ralph Waldo Emerson, die bevriend was met Achille Murat, een neefje van Napoleon. Het relikwie werd sa mengesteld door een Franse soldaat die betrokken is geweest bij het opgraven van Napoleon op Sint – Helena in 1840. De charme van het verzamelen is voor mij niet alleen het bezit, maar ook het traject om iets te verwerven en de research rondom het object. Al is het verwerven van topstukken niet eenvoudig, ze komen weinig op de markt. Daarom zijn persoonlijke contacten met andere verzamelaars en handelaren nog steeds belangrijk.”

Keizerlijke ‘ troonstoel ’ met een grote medaillonvormige rugleuning van verguld hout . Verkocht voor € 500.000 (incl. kosten) op 7 april 2019 bij Osenat, Fontainebleau. © Osenat.
Selfmade man

Het stijgen van de prijzen heeft verschillende redenen volgens hist oricus David Chanteranne, curator van het Musée Napoléon in Brienne – le – Château (nvdr. gelegen in de gebouwen van het oude école royale militaire de Brienne waar de keizer tijdens zijn jonge leven op de schoolbanken zat). De Napoleon – kenner merkt drie golv en van belangstelling in het verzameldomein. De populariteit van het verzamelen van Napoleon memorabilia in Frankrijk en België begon eigenlijk in 1921, toen de honderdste verjaardag van de dood van de keizer werd herdacht. “Er verschenen toen veel objecte n op veilingen en de belangstelling bij verzamelaars groeide. Bij de herdenking van de tweehonderdste verjaardag van zijn geboorte in 1969 deed hetzelfde fenomeen zich voor. Het bood grote families een buitenkans om historische documenten en objecten te ve rkopen die van vader op zoon waren doorgegeven. De derde golf zagen we in 2004, 200 jaar na Napoleons kroning tot keizer.”

Het is rond de tweede golf dat ook Jean – Pierre Osenat met zijn Empire – veilingen begon. De veilingmeester vertelt: “Het stijgen van d e prijzen had er in die periode mee te maken dat eigenaars zagen dat de objecten het goed deden op de markt en daardoor hun eigen stukken gingen verkopen. Dat zorgde niet voor een verzadiging van de markt, integendeel. Verzamelaars boden de uitzonderlijkst e stukken aan. Vandaag gebeurt dit nog steeds en zijn de prijzen vertienvoudigd. Daarnaast is er ook een nieuw publiek ontstaan: Napoleon is momenteel heel erg en vogue bij Russische verzamelaars.” De populariteit van de Franse keizer bij een nieuwer publi ek heeft zijn redenen volgens David Chanteranne: “We zien de laatste twintig jaar dat veel Russen, Amerikanen en Aziaten beginnen kopen. Zij worden geïnspireerd door het selfmade man imago van Napoleon, die niet als monarch van koninklijke bloedde de troon besteeg, maar als man van het volk en militair strateeg de macht greep. Vandaag heeft het veel met fetisjisme te maken, het verzamelen van Napoleon is een passie. Hij was een bijzonder. Een gewone man, die alles gewonnen heeft en daarna alles weer verlore n heeft. Dat geeft hem een menselijke kant. Tegelijkertijd zijn het objecten die ook veel waard zijn op de markt en nooit die waarde zullen verliezen. Een brief van Napoleon zal altijd meer opbrengen dan eender welke andere brief uit hetzelfde tijdperk. We kunnen het dus zeker een investering noemen.” Geen van beide Napoleon – kenners denken dan ook dat deze markt ooit zal stoppen. Jean – Pierre Osenat: “Er is zo ontzettend veel van Napoleon. De man schreef in zijn leven 40.000 brieven. Verzamelaars zullen blij ven kopen en verkopen.” Daarnaast mogen we niet vergeten dat er nog veel grote historische familiale collecties zijn, vaak van nazaten van mensen uit de entourage van de keizer. Bij Art Curial ging onlangs de Belgische collectie Verly onder de hamer voor e en totaal van € 820.000. Deze nazaten van kolonel Baron Jacques Albert Verly (1815 – 1883) uit de entourage van Napoleon III (nvdr. neef van Napoleon I) verzamelden in de 20e eeuw wapens en uniformen uit het eerste en het tweede rijk.

Slee die toebehoorde aan keizerin Josephine, hout, groen ge schilderd en verguld, lengte: 3 meter, breedte: 1,56 meter. Aangeboden op de veiling ‘L’Empire à Fontainebleau’ op 05 – 05 bij Osenat. Richtprijs: € 40.000 – 60.000
Openbare collecties groeien aan

Niet enkel privéverzamelaars maar ook culturele instellingen zijn in de markt geïnteresseerd. Emilie Robbe, curator van het departement moderne geschiedenis (1643 – 1870) in het Musée de l’Armée vertelt: “Net als veel andere musea blijft ook het Mus ée de l’Armée de collectie verrijken. Dit doen we zowel op internationale beurzen als bij galeries en antiquairs, maar evengoed op veilingen. Zo kochten we in december bij Osenat onder andere een miniatuur graftombe van de keizer in verguld brons en zwart patina (€ 11.375 incl. kosten). Het stuk werd als een soort souvenir gemaakt door Quesnel, die meewerkte aan de graftombe van Napoleon. En gezien deze laatste rustplaats van de keizer zich hier in het museum bevindt, hoort het stuk zeker in onze collectie thuis.” Fondsen ontvangt het Musée de l’Armée van inkomsten en de staat, maar ook privépersonen en bedrijven dragen hun steentje bij. Een inzamelactie voor de renovatie van de prestigieuze graftombe van de keizer begin dit jaar bracht het museum dankzij 2. 310 schenkers ruim € 840.000 op . Liefhebbers van Napoleon en het patrimonium dragen altijd hun steentje bij. “Schenkingen en bruiklenen maken steevast deel uit van onze werking en onze collectie”, verzekert de curator ons. “Verzamelaars en musea kunnen el kaar helpen en verrijken door in dialoog te gaan. De wereld van verzamelaars is groot. De musea en privéverzamelaars komen elkaar vaak tegen, wat niet wil zeggen dat we moeten concurreren. Er is enorm veel over Napoleon te verzamelen, maar er zijn ook vers chillende redenen voor. Een privéverzamelaar heeft vaak een passie, een bewondering voor de man en het verlangen om zo dicht mogelijk bij hem te zijn. Een museum kijkt met een minder sentimentele blik naar een historisch figuur. Een museum moet de geschied enis vertellen zonder verbloeming of taboe. Het Musée de l’Armée is ontstaan bij Napoleon – verzamelaars, dit maakt deel uit van onze geschiedenis. Maar we moeten altijd objectief blijven. Sommige intiemere stukken van Napoleon horen dan weer niet thuis in e en museum maar net wel bij verzamelaars – omdat zij bijvoorbeeld een persoonlijke band met de stukken hebben.” Met deze strategie in het achterhoofd blijft het Musée de l’Armée aankopen, en dit vaak volgens thema. “Toen in Frankrijk in de jaren zestig en z eventig nieuwe wetgeving toeliet een deel van de erfbelasting via kunstwerken aan de staat te schenken, kwamen veel grote Napoleontische collecties, waaronder die van de familie Murat (nvdr. nageslacht van de schoonbroer van de keizer) in handen van de sta at. Deze kwamen dan terecht in de staatsmusea en er werd toen een regeling getroffen:Musée de l’armée toont voornamelijk militaria, Fontainebleau de geschiedenis van het eerste rijk, Malmaison het intieme leven van Napoleon en Josephine etc. De musea resp ecteren elkaars historisch domein in hun aankoopbeleid. Musea zijn geen concurrenten van elkaar. We delen dezelfde missie: het patrimonium tonen en bewaren.” Het Musée Napoléon in Brienne – le – Château is geen staatsmuseum. Toch kreeg het bij de oprichting in 1969 objecten die deel uitmaakten van nalatenschappen uit de grote Franse families ten tijde van het keizerrijk. “Het gaat vaak over stukken die al generaties lang in de familie waren. Vandaag is zoiets uiterst uitzonderlijk. We doen voornamelijk een bero ep op schenkingen en nalatenschappen”, zegt David Chanteranne. “Onlangs ontvingen we zo een collectie gravures over het persoonlijke leven van de keizer, naast een collectie miniatuurfiguurtjes via een nalatenschap. Voor zulke aankopen krijgen we vaak hulp van de vrienden van het museum.” Musée de l’armée toont voornamelijk militaria, Fontainebleau de geschiedenis van het eerste rijk, Malmaison het intieme leven van Napoleon en Josephine etc. De musea resp ecteren elkaars historisch domein in hun aankoopbeleid. Musea zijn geen concurrenten van elkaar. We delen dezelfde missie: het patrimonium tonen en bewaren.” Het Musée Napoléon in Brienne – le – Château is geen staatsmuseum. Toch kreeg het bij de oprichting in 1969 objecten die deel uitmaakten van nalatenschappen uit de grote Franse families ten tijde van het keizerrijk. “Het gaat vaak over stukken die al generaties lang in de familie waren. Vandaag is zoiets uiterst uitzonderlijk. We doen voornamelijk een bero ep op schenkingen en nalatenschappen”, zegt David Chanteranne. “Onlangs ontvingen we zo een collectie gravures over het persoonlijke leven van de keizer, naast een collectie miniatuurfiguurtjes via een nalatenschap. Voor zulke aankopen krijgen we vaak hulp van de vrienden van het museum.” Beginnende verzamelaar

Dat de prijzen de voorbije jaren sterk zijn gestegen, hoeft de aspirant verzamelaar niet af te schrikken. “Er is genoeg Napoleon voor iedereen”, beweert curator Emilie Robbe. Doorgewinterde Napoleon – verzamelaar Pierre – Jean Chalençon geeft daarom deze tips: “Iedereen kan aan een Napoleon – verzameling beginnen. Je fondsen hoeven niet uitzonderlijk groot te zijn. Een startende verzamelaar kan bij gravures en etsen beginnen en daarna overschakelen naar ge signeerde documenten, brieven, of een boek uit de persoonlijke bibliotheek van de keizer. Zo start de passie: al kopend en verkopend leer je veel en groeit je collectie. Je moet wel altijd met een doel verzamelen en geen al te zotte uitgaven doen. Verzamel en is leuk, maar genieten van het leven is belangrijker!”

 

BEZOEKEN

Napoleon, voorbij de mythe Luik – Guillemins – Europa Expo www.europaexpo.com
t/m 09 – 01 – 2022

Van Waterloo tot Sint – Helena De geboorte van een legende Memoriaal Waterloo www.waterloo1815.be
05 – 05 t/m 17 – 10

Napoléon n’est plus Musée de l’Armée Parijs www.musee – armee.fr
t/m 19 – 09

Musée Napoleon Bienne – Le – Château www.musee-napoleon-brienne.fr

Palais Vivienne Parijs Privébezoek op aanvraag www.palaisvivienne.co

 

Ontdek de andere artikels uit het april/meinummer hier of mis geen enkel nummer en abonneer je nu!