Kunstkopen na de brexit

Kunstkopen na de brexit

The deal is done. Maar wat betekent Brexit voor de kunstmarkt?

TEKST: CELINE DE GEEST

Is het niet ironisch? In 2016 beloofde de Leave-campagne onder meer dat een Brexit komaf zou maken met een heleboel overbodige bureaucratie en kosten waar Europa het Verenigd Koninkrijk al jaren mee opzadelde. De deal is amper rond en het belangrijkste gevolg lijkt precies het omgekeerde: een hoop extra administratie en dus heel wat bijkomende kosten en vertragingen. Hoe gaan handelaren die zaken doen aan beide kanten van het kanaal daarmee om? Hoe zien zij de toekomst?

Deal or no deal

Zolang de handelaren zich in het ongewisse bevonden over de deal konden ze enkel afwachten wat er uit de bus kwam. Maar dat er extra papierwerk zat aan te komen was evident, deal of geen deal. Eén ding was namelijk zeker: op 1 januari 2021 zou het Verenigd Koninkrijk de Europese eenheidsmarkt en de Europese douane-unie verlaten. De Brexit-deal moest de klap van die dubbele uitstap verzachten door de nieuwe douaneprocedures te stroomlijnen. Een hoop import-, export- en belastingprocedures zijn echter moeilijk te vermijden. Niet de handelaren maar de transportbedrijven vangen deze nieuwe lasten in de eerste plaats op. Meer dan ooit heeft iedereen die importeert of exporteert op een zekere schaal een goede export- en importpartner nodig. In januari leken die bedrijven de nieuwe situatie vrij goed te beheersen, al klonken hier en daar klachten over vertragingen bij Europese douanediensten en terugzendingen van pakketten met onvolledige documentatie. Op luchthavens zorgden extra controles voor oponthoud, terwijl sommige gespecialiseerde transportbedrijven daar vroeger een automatische doorstroom genoten.

Henry Moore (1898-1986), Family Group, 1944. Brons, gegoten door de Gaskin Foundry, Londen in 1956, in een oplage van 9 plus een kunstenaarsexemplaar. © Osborne Samuel, London.
Onzekerheid troef

Veel meer dan afwachten konden de handelaren vorig jaar niet doen, al werd er wel nog met werken geschoven en werd zo veel mogelijk nog voor de Brexit verzonden. Omdat januari altijd een wat rustiger periode is, konden ze de eerste groeipijnen van de nieuwe procedures hier en daar temperen. Ook de historische Londense galerie Colnaghi besloot het zekere voor het onzekere te nemen in december. Philippe Henricot, in België geboren en sinds 2019 specialist bij het Britse huis voor oude meesters, vertelt hoe: “De Brexit liet zo lang op zich wachten dat we besloten de werken die in 2020 bij ons te zien waren nog voor de deal naar Europa te vervoeren. We zijn traditioneel in Londen gevestigd, maar sinds een vijftal jaar hebben we ook afdelingen in Madrid en New York. We zijn het dus gewend om werken op en af te brengen. Toch kozen we voor België als land van bestemming. Deels omdat de importbelastingen van België interessanter zijn dan in veel andere landen, en deels door de nabijheid. Ook de geografische positie van België binnen Europa is voor ons gunstig, zeker voor onze klanten in Nederland en Frankrijk. Alles naar Spanje verschepen zou logistiek en financieel gewoon minder strategisch geweest zijn.” Een andere factor was Philippe zelf, die het grootste deel van de tijd in België te vinden is, en er directe toegang heeft tot de werken. Vanuit Brussel kan hij nu de Europese activiteiten verderzetten.

Een andere iconische Londense galerie is Samuel Osborne, gespecialiseerd in moderne Britse schilder- en beeldhouwkunst (o.m. Henry Moore en Lynn Chadwick). Peter Osborne, samen met Gordon Samuel bezieler van de galerie, legt uit dat een goede voorbereiding haast onmogelijk was zolang de deal onzeker bleef. “Gelukkig gebeurde de overgang op een rustig moment van het jaar zodat we minder lopende transacties hadden dan anders. Aan onze transporteur zeiden we dat we het verschepen on hold zouden zetten in januari tot alles duidelijker werd.” Ger Nillezen van de Nederlandse antiekzaak De Schootse Hoek, gespecialiseerd in Engelse meubelen, nam eveneens een afwachtende houding aan. “Normaal komen mijn Britse handelscontacten regelmatig naar Nederland om op veilingen antiek te kopen die voor Engeland interessant is. Als ze naar hier komen, brengen ze meubels mee die ik in Engeland heb gekocht. Dat heen en weer reizen ligt nu stil, mede door de coronacrisis. Gelukkig heb ik doorheen de jaren een grote voorraad opgebouwd, en kan ik dus wel even verder.” Anderen besloten dan weer de deal niet af te wachten en kozen radicaal voor een nieuwe weg. Al moet het gezegd dat Gregg Baker ook andere redenen had voor de verhuis van zijn Aziatische kunstgalerie van Londen naar Brussel. “Ik was al een paar jaar op zoek naar een andere manier van werken. Ik wou graag een ruime plek om alle werken in te bewaren en klanten op afspraak te ontvangen. De meeste van mijn klanten zijn Europees of Amerikaans, en daarom is Brussel perfect gelegen. Bovendien zijn de huurprijzen er veel lager dan in Londen of Parijs. Met de Brexit op komst wou ik ervoor zorgen dat ik voor hen beschikbaar bleef. Vorig jaar hakte ik de knoop door.” Ook veilinghuizen zagen natuurlijk de bui hangen. Bonhams, een traditionele Britse sterkhouder van de markt met tal van continentale buitenposten en belangen, moest eveneens schakelen. Koen Samson, directeur van Bonhams Amsterdam, vertelt hoe dat gebeurde: “Al sinds eind 2019 zijn wij met de Brexit bezig bij Bonhams, al wisten we niet wat de uiteindelijke deal zou worden. We namen een consultant onder de arm die alle mogelijke scenario’s – van deal tot no deal – in kaart bracht met steun van onze interne experten op vlak van financiën, transport en marketing. Aan alle Europese kantoren werden daarnaast workshops gevolgd over de Brexit en hoe ermee om te gaan.”

François-Joseph Navez (Charleroi 1787 – Brussel 1869), Hagar en de engel, Houtskool op papier, 73 x 57 cm. © Colnaghi.
Red tape

Nu de deal rond is kan er al een voorzichtige balans opgemaakt worden. Komen de reeds voelbare gevolgen overeen met wat werd verwacht of gevreesd? De eerste geluiden klinken overwegend positief. Het grootste probleem is volgens Philippe Henricot de administratieve last, de ‘red tape’ zoals de Britten het noemen. “Het duurt lang en het is duur. Onze transporteur heeft extra personeel aangenomen speciaal voor het papierwerk, en rekent ons nu een bijkomend bedrag van ca. € 150 per werk aan. Voor een zending hier en daar is dat geen probleem, maar als we in de toekomst 40 werken naar TEFAF Maastricht willen opsturen wordt het wel erg prijzig. Colnaghi kan dat opvangen omdat we in een hoge prijsklasse zitten, maar voor kleinere galeries is dat veel moeilijker. Als een werk rond de € 1.000-2.000 kost is een bijkomende kost van € 150 een spelbreker. Voor ons is dat bedrag vervelend, maar als het moet dan moet het. De vertragingen hebben ons ook de eerste weken parten gespeeld, maar ondertussen is de timing terug genormaliseerd. Hier en daar kan er nog een halve dag oponthoud optreden, maar langer duurt dat niet meer. Ondertussen vergelijken we de huidige situatie een beetje met het handelen met de Verenigde Staten.” “Als het extra kosten al geen roet in het eten gooien, dan doet in elk geval de onzekerheid over wat het exacte bedrag wordt dat wel”, vertelt Peter Osborne. “Een deal met een Duitse klant is niet doorgegaan omdat het voor hem niet duidelijk was hoeveel hij zou moeten betalen voor het importeren. We vinden het erg moeilijk om een exact bedrag te communiceren, omdat elk Europees land andere voorwaarden en regels heeft.

De totaalprijs is zelden precies te voorspellen: er zijn importbelastingen, verzendkosten, administratiekosten en douanekosten. Ook de transporteurs kunnen op voorhand geen vast bedrag garanderen. Momenteel vragen we klanten dus om ons te vertrouwen, hoewel we de prijs bij het verzenden nog niet kennen. Omgekeerd moeten wij erop vertrouwen dat de klant de uiteindelijke rekening zal betalen. Uiteindelijk zullen we er wel uitkomen, maar nu is het zoeken.” Zoeken naar voordelen bijvoorbeeld, want bij nieuwe regels en procedures horen natuurlijk ook uitzonderingen. “Nu we de details van de deal kennen, zien we al dat er voor sommige Europeanen voordelen verbonden zijn aan het verzenden van werken naar het Verenigd Koninkrijk”, zegt Koen Samson van Bonhams Amsterdam. “Het transport wordt duurder door het bijkomende papierwerk, maar in sommige gevallen kan de btw terugbetaald worden.” Het is ook aantrekkelijk voor Europese privéverzamelaars die bij Britse handelaren kopen: op Britse geëxporteerde kunst wordt geen btw geheven. De importbelasting blijft zo beperkt tot de ca. 5% die sommige EU-landen vragen. Ook Philippe Henricot ontdekte al een voordeel. “Werken kunnen grenzen oversteken op een tijdelijke basis. Je hebt dan twee jaar de tijd om ze terug te halen, zonder belastingen te betalen. Dat is vooral handig voor galeries, musea en beurzen, want bij het verkopen komt natuurlijk wel een importbelasting kijken.”

Een set van vier fusuma (schuifdeuren) gekleurd met inkt, met paarse en witte irissen in een stroom tussen gouden wolken, Japan, 17e-18e eeuw, Edo-periode, 174,5 x 387 cm. © Gregg Baker Asian Art.
Wie neemt de fakkel over?

Het is moeilijk te voorspellen wat de toekomst brengt op langere termijn. Maar dat de positie van Londen binnen de markt zal veranderen is waarschijnlijk. Vroeger was het Verenigd Koninkrijk, als deel van de Europese Unie, het voordeligste land voor de import van kunst naar Europese landen, met een importbelasting van 5%. Wie bijvoorbeeld in Spanje een kunstwerk uit New York bestelde, liet het via het Verenigd Koninkrijk importeren om het daarna gratis over te brengen naar Spanje. De importbelasting stijgt niet in het VK, maar het land verliest wel haar positie als voordelige tussenstop. Britse bedrijven die zich bezighielden met het doorsluizen van geïmporteerde kunst naar Europese landen zoeken nu een nieuwe focus, of verhuizen naar Brussel of Parijs. Voor even was Frankrijk het EU-land met de laagste btw (5,5%), maar al snel werd Frankrijk bijgebeend door Duitsland, dat haar importbelasting liet zakken van 7% naar 5,5% om beter te kunnen concurreren.

Ook België is met 6% een competitief importland. In Nederland is de importbelasting met 9% voorlopig net iets minder gunstig. Toch heeft de Londense kunstmarkt ook na de Brexit nog een belangrijke rol te spelen op het wereldtoneel. Die rol is historisch opgebouwd en nog lang niet uitgespeeld. Alle grote veilinghuizen hebben er hun hoofdkantoor, er is een hoge concentratie topgaleries en de kunstscholen zijn er ongeëvenaard. “Londen staat sinds de 18e eeuw in het centrum van de internationale kunsthandel en dat zal zo blijven,” zegt Koen Samson. “De stad heeft als groot voordeel dat ze een centraal punt is tussen de VS en Azië.” Zijn Brusselse collega Christine De Schaetzen valt hem bij: “De aantrekking van Londen als internationale marktplaats blijft bestaan. Business goes on, er blijven in Londen Europese kunstwerken binnenkomen en in Engeland worden nog steeds kunstwerken gekocht door Europese verzamelaars. Wat België betreft, zijn er zelfs meer kopers de laatste maanden, en het aantal blijft stijgen.” Peter Osborne voorspelt dan weer dat de markt zal vertragen: “Mensen houden niet van extra papierwerk, kosten, en gedoe. Ze vinden het ook onpraktisch om niet op voorhand de totaalprijs te kennen. Daardoor zullen ze aankopen annuleren. Kunst blijft natuurlijk een niet-essentiële aankoop. Een tweede galerie openen in België of Frankrijk zit er voor ons nog niet meteen in, daarvoor weegt het aandeel van Europese aankopen niet genoeg door. Twee derde van onze transacties zijn Brits en Amerikaans.”

Wat antiek betreft, is Ger Nillezen evenmin erg optimistisch. “Ik merk de ongerustheid bij Engelse en Europese handelaren. We worden al ernstig getroffen door de coronamaatregen en nu komt daar de Brexit nog eens bovenop. Mijn Engelse contacten zijn momenteel erg voorzichtig. De antiekhandel tussen Engeland en de EU zal de eerste jaren verminderen, zeker nu er nog voldoende Engels antiek in Nederland en de EU te koop is. Maar als er op het vasteland een schaarste van Engels antiek ontstaat, zal Engeland weer meer in trek komen.” Philippe Henricot denkt nochtans dat andere steden zouden kunnen profiteren van de Brexit. “Een stad als Parijs haalt hier veel voordelen uit, net als Brussel, Antwerpen en Amsterdam. Dat zijn allemaal steden met een traditie van kunsthandel, die nu een aangename positie hebben.” Gregg Baker is alvast zeer tevreden met zijn switch naar Brussel. “Het algemene gevoel van mijn klanten is dat ze erg blij zijn met de gemakkelijkere toegang tot mijn galerie. Ze zijn opgelucht dat ze minder problemen of onzekerheid hebben over invoerbelastingen en verzendingskosten. Dat was het hele plan, dus ik ben ook blij.”

 

BEZOEKEN
Colnaghi, London, www.colnaghi.com
Samuel Osborne, London, www.osbornesamuel.com
Gregg Baker, Brussel, www.japanesescreens.com
De Schootse Hoek, Den Bosch, www.antiekdeschootsehoek.nl
Bonhams, Brussel & Amsterdam, www.bonhams.com

 

Ontdek de andere artikels uit het maartnummer hier of mis geen enkel nummer en abonneer je nu!